Η σχέση μας με την Τέχνη
Η τέχνη είναι πολιτισμός κι ο πολιτισμός είναι ταυτότητα. Η κάθε συλλογική ταυτότητα είναι και μνήμη. Ένα φεστιβάλ που είναι στη ρίζα του φεστιβάλ μνήμης, οφείλει να έχει δεσμό με τις τέχνες και άρα με τον πολιτισμό . Στην τέχνη παραδοσιακά οι σεξουαλικότητες έβρισκαν έκφραση αλλά και καταφύγιο και πνεύματα που αλλού διώκονταν και λόγω της σεξουαλικότητάς τους, στο χώρο της τέχνης ευδοκιμούσαν. Άρα, όταν το Φεστιβάλ Περηφάνιας καταπιάνεται με την τέχνη, ασχολείται αναπόφευκτα και με τη συλλογική μνήμη της κοινότητάς μας.
Πώς μας αφορά το «’Οπως σας αρέσει»;
Στο Σαίξπηρ, όπως και στο προκείμενο έργο, αναδεικνύεται η έκφραση της σεξουαλικότητας γενικότερα κι ειδικότερα της ομοερωτικής της πλευράς και η ανατροπή της συμπεριφοράς του φύλου μέσα από την παρένδυση.
Η έννοια της σεξουαλικής ταυτότητας στην εποχή του Σαίξπηρ δεν υπήρχε, αλλά με τα σημερινά δεδομένα θα τον χαρακτηρίζαμε «τουλάχιστον» αμφισεξουαλικό. Στα υπέροχα σονέττα αποτυπώνεται το φλογερό πάθος για κάποιον εραστή. Μνεία για σωματική σχέση μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου δεν υπάρχει στο σαιξπηρικό έργο, όμως οι υπαινιγμοί ειδικά στην κωμωδία πυροδοτούν τη φαντασία. Χειμαρρώδεις είναι οι εξομολογήσεις αγάπης και πίστης στο «’Οπως σας αρέσει» μεταξύ των πρωταγωνιστριών του έργου Σήλια και Ροζαλίντα. Η Σήλια δέχεται να ερωτευτεί η ξαδέρφη- φίλη της κάποιον άντρα μόνον σαν σύντομο παιχνίδι, ενώ δεσμεύεται ότι τα υπάρχοντά τους είναι κοινά, όπως κι ο πατέρας τους, πράγματα που γίνονται μόνο μέσα σε ένα γάμο! Σε μια σκηνή ανάμεσα στις δύο κοπέλες, έχουμε και μια ομολογία μιας άλλης ομόφυλης αγάπης, μεταξύ δύο αντρών: ΣΗΛΙΑ: …. έτσι ξαφνικά ερωτεύθηκες τον (..) γιο του άρχοντα Ρολάνδου; ΡΟΖΑΛΙΝΤΑ: Ο πατέρας μου, ο Δούκας, αγαπούσε τον πατέρα του! ΣΗΛΙΑ: Κι αυτό αρκεί για ν’ αγαπάς εσύ τον γιό του;…. Η ομοερωτική σημειολογία συμπληρώνεται με το όνομα που διαλέγει η Ροζαλίντα για να υποδυθεί έναν νεαρό: θα τη λένε Γανυμήδη: ο μυθικός νέος, τον οποίον έκλεψε ο Δίας για την ομορφιά του.
Ο παρενδυτικός ρόλος της Ροζαλίντα- Γανυμήδη λαμβάνει τον καταλυτικό ρόλο όλης της πλοκής. Γίνεται το σημείο ανατροπών και το ερωτικό αλεξιεντάσιο του έργου. Ο θηλυπρεπής Γανυμήδης προκαλεί τον παράφορο έρωτα μιας γυναίκας. Είναι ο καλυμμένος έρωτας μεταξύ γυναικών, ο οποίος τολμάει να εμφανιστεί πίσω από το προσωπείο του παρενδυτισμού; Ή μήπως είναι η ίδια η ασυνήθιστη εμφάνιση του αγοριού με τους γυναικείους τρόπους, που ξυπνάει το πάθος της Φοίβης; Ο Γανυμήδης γίνεται επίσης αντικείμενο εξομολόγησης του έρωτα του Ορλάντο αλλά και προσωπείο αποδοχής ενός ανομολόγητου έρωτα, καθότι υποδύεται τον ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή τη Ροζαλίντα.
Κωμωδία, ελευθεριότητα, ανατροπή
Στο «όπως σας αρέσει» εκδηλώνονται «λάθος έρωτες» ως στοιχείο ανατροπής. Το γέλιο που προκαλεί η ανατροπή γίνεται η συνενοχή του συγγραφέα με τους θεατές κι η ασφαλής διέξοδος στο φαντασιακό πάθος. Η κωμωδία παίρνει τη θέση της συγκάλυψης της κρυφής σεξουαλικότητας. Με κάθε ευκαιρία μάς υπενθυμίζεται η ακοίμητη ανθρώπινη σεξουαλικότητα: το συζυγικό κέρατο είναι φυσική κατάσταση στον αρσενικό άνθρωπο όσο και στο αρσενικό ελάφι. Τελικά, μέσα από την κωμωδία αμφισβητούνται όλα, ακόμη και οι ίδιες οι τάξεις που ορίζουν την εποχή εκείνη με απόλυτο τρόπο ποια άτομα μπορούν να παντρευτούν μεταξύ τους.
Επιστροφή στην κανονικότητα
Η ανατροπή των τάξεων και των σεξουαλικοτήτων θα ανατραπεί τελικά και αυτή πριν το τέλος του έργου. Η γυναίκα που αγαπάει μια γυναίκα περισσότερο από κάθε άντρα, θα παντρευτεί τελικά, προς ανακούφιση των αναδυόμενων αστικών αξιών και της σαρωτικής επικράτησης των χριστιανικών ιδεωδών της ασεξουαλικότητας. Η πριγκίπισσα θα παντρευτεί γαλαζοαίματο κι η χωριατοπούλα θα παντρευτεί άντρα και όχι το αρσενικοθήλυκο των ονείρων της. Όσο για τα υπονοούμενα και τα πειράγματα: κωμωδία ήταν και πέρασε!
Ιστορία της σεξουαλικότητας, ο Σαίξπηρ κι η Ελλάδα του σήμερα
Οι σεξουαλικές ταυτότητες στην Ελλάδα του 2010 δεν κρυφοκοιτάζουν πια προς την υπαινικτική σαιξπηρική ύπαρξη. Θέλουν να υπάρχουν και να εκφράζονται χωρίς προσωπεία και χωρίς φόβο. Διεκδικούν το δρόμο της απόλυτης ισότητας. Τα έργα του Σαίξπηρ μας βοηθάνε να θυμόμαστε ότι ο έρωτας έπαιζε υπέροχα σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες με όλα τα φύλα. Όλες αυτές οι αναφορές του Σαίξπηρ μας
δίνουν μια γεύση της εποχής του, που δεν έχει καμία σχέση με τη Βικτωριανή Βρετανία των τελών του 19ου αιώνα, οπότε οι σεξουαλικότητες διώχθηκαν με ένταση. Είναι επίσης ένα δείγμα, ότι οι σεξουαλικές ελευθερίες δεν εξελίσσονται «γραμμικά» στην ιστορία του πολιτισμού. Αποκτούν σε κάθε εποχή άλλο νόημα και περιεχόμενο και ανάλογα με το γενικό πλαίσιο ανεκτικότητας κι ελευθερίας της έκφρασης, διώκονται ή προστατεύονται. Αυτή η εναλλαγή οφείλει να μας κρατάει σε επιφυλακή. Τόσο τον ακτιβιστικό όσο και τον καλλιτεχνικό χώρο.
Για λογαριασμό του Athens Pride
Δημήτρης Τσαμπρούνης